Ben sana genel olarak kitap pazarlaması hakkında ne düşündüğümü söyleyeyim. Bana sorarsan Bakanlar Kurulu, Kanun Hükmünde Kararname çıkararak veya bir yasayla şu maddeyi yasalaştırmalı: "İletişimin bütün araçlarında sanat eserleri hariç hiçbirşeyin reklamı yapılamaz." Çünkü bana sorarsan internette, televizyonlarda, bilbordlarda, nerede olursa olsun görmemiz gereken reklamların bir sanat ürünüyle ilgili olması gerekiyor. Ben buralarda hangi bankanın daha çok kredi verdiğini, hangi bulaşık makinesinin daha iyi olduğunu görmek istemiyorum. Ben bu akşam İstanbul'da nerede, hangi oyun var, onu bilmek istiyorum. Ben bugün hangi kitap piyasaya çıkmış onu öğrenmek istiyorum. Yani soruna cevap olarak diyebilirim ki, ben tanıtımı normal buluyorum. Ve artırıyorum, yasalaşması lazım, diyorum. Böyle bir yasa çıkmasa bile, bunun en az iki yıl süreyle denenmesini istiyorum. Olacak şey değil biliyorum, ama olursa bir şey kaybedeceğimizi de düşünmüyorum, çünkü diğerlerine ulaşmam için bu gerekli. Her eserin bir kitlesi vardır ancak kitlenin dışına çıkabilmek için bu şekilde bombardıman gibi, dört koldan eserle ilgili konuşmak gerekir.
Şunu söylemek gerekir. Özellikle ana akım uğraşlarda, bir yazarın, bir yönetmenin hitap ettiği kitleyi seçebilmesi kısa vadede mümkün değil. Yani onları gelip sizin kitabınızı aldıkları için engelleyemezsiniz ya da onlara "
Bu kitabı sizin için yazmadım." diyemezsiniz. Ama yine de bu sınırlandırabileceğin bir şeydir. Şu an yine o yazardan gidersek, belki de o
talk show'a ilk başta katılmamalıydı. Çünkü o programı izleyen kitleyi biliyordu. Ve bu kitap Oprah tarafından afişe edilirse, bu kitabı kimlerin merakla gidip alacağını da tahlil edebilirdi.
Şimdi tekrar
Az'a dönecek olursak... İtiraf ediyorum, ilk kez bu kitabı okuyan ve başka yazdığım kitap olup olmadığını soran çok insanla tanıştım. İlk okudukları kitabım bu.
Az'ı biliyorlar. Öncekiler hakkında bir fikirleri yok. Çünkü sadece bu kitap ulaşmış onlara. Ama şu kişi okuduğu için ben mutsuzum demek çok zor. Çünkü bu işi müzisyenlik gibi görürsen ve bir sahneye çıktığını düşünürsen, karşındaki kalabalığın içindekileri seçmeye çalışmak çok beyhude bir uğraş olur. Çünkü orada seni o gece onuncu kez dinlemeye gelen ve söylediğin şarkının tüm sözlerini ezbere bilen de oradadır, yaptığın melodilerden nefret edip bir daha asla seni dinlemeyecek olan da... Ve hatta seni ilk defa dinleyen, müziğine aşık olup ertesi gün ilk iş müzik mağazasına giden, mağazayı sahibiyle açan ve senin albümünü almak isteyen kişi de orada olacak... Ve o güne kadar müzik hakkında en ufak bir fikri olmayan kişiler...
Katılırsın, katılmayabilirsin... Burada karşılıklı olarak ilham alışverişi, kimden nasıl ilham alabileceğini kestirebilmek önemlidir. Belki hayatı boyunca ev hanımı olmuş biri, belki çok faklı kitaplar okumuş biri bu reklamda gördüğü kitapla birden kendini hiç aslında aynı dilde konuşmadığı bir adamla aynı dili konuşurken bulabilir. O yüzden
Az'da bu tarz bir olumsuzluk yaşadığımı söyleyemeyeceğim.
Şiir yazıyor musunuz?
(
Gülüyor) Hayır... Şiir hiç yazmadım...
... Çünkü çok merak ederdim sizin yazacağınız bir şiir nasıl olurdu?
... Ben de merak ediyorum nasıl bir şey çıkardı. (
Gülüyor) Şiirle hiç uğraşmadım, çünkü genel olarak yazmakla bir ilişkim yoktu önceden. Ben yazmayı yaza yaza sevdim. Yazmanın ne olduğunu yaza yaza öğrenmeye çalışıyorum hala ve yazmayı bir düşünce şekli olarak kabul ediyorum. Bana sorarsan yazmak düşünmenin en doğru biçimi, çünkü konuşurken ya da düşünürken aynı şeyleri tekrarlama ihtimalin çok fazladır. Herhangi bir şey ilave etmeden aynı minvalde dönmen çok olasıdır. Diğer taraftan yazmada bir inşaat söz konusudur. Bir paragraf, bir tane daha ve bir tane daha... Ve aynı cümleyi tekrar tekrar yazamayacağına göre, mutlaka düşüncelerini hizalayacaksın. Dolayısıyla yazıya böyle bakınca, sırf hayattaki anlamadığın şeyleri bile çözmek istersen -kendinden başlayarak- yazarak çözmeye yaklaşabilirsin. Ya da daha çok soru sormaya başlarsın hayatla ilgili. Ben yazmaya böyle bakıyorum.
Şiir yazayım diye hiç masaya oturmadım. Bir takım kişiler vardır ki onların şiirden başka şey yazması mümkün değildir, çünkü bunu olağanüstü güzel yaparlar. Küçük İskender örneğin... Ya da birkaç kimse daha... Şiir düşünüyorlar, hayatı şiir gibi algılıyorlar ve şiirler çıkıyor onlardan. O yüzden de en iyi şiirleri yazıyorlar. Ben hikayeleri düz yazıyla anlatabiliyorum. O yüzden elim hep düz yazıyla kurulmuş öykülere, romanlara gidiyor. Şiirleri sadece okuyabiliyorum, ama o tarz bir yazı benim içimdeki değil belli ki.
Çok hayranı olduğum şairler vardır, ama düz yazı dışında ne yazdın derseniz, arada karaladığım şarkı sözlerinden bahsedebilirim. Ama onlar da o kadar kötülerdi ki şimdi evde kimsenin göremeyeceği bir yerde, üzerinde onlarca kitap, CD, mizah dergisi, öyle saklanıyorlar.
Peki, 'Kinyas ve Kayra' basıldıktan sonra, "Artık ben bir yazarım!" diyebildiniz mi?
Önce şuna bakılmalı... Yayınlanması amacıyla yazıyorsanız, çok fazla öngöremiyorsunuz ne çıkacağını... Şöyle diyeyim, Hollandalı bir yazar var, adı bir asteroide de verildi hatta, kendisine neden yazdığını sorduklarında şu şekilde cevap veriyor: "
Çünkü ne yazacağımı merak ediyorum, bakalım bu kez neler çıkacak, diyorum."
Gerçekten de bu öyle bir süreç ki, sadece yazarken yazıyorsunuz, onun haricinde bambaşka bir hayat yaşıyorsunuz. O yazma anında doğru cümleyi bulduğunuz an yaklaşık olarak saniyenin yarısı kadar bir tatmin oluyor ve diyorsunuz ki "
Ben bir yazarım!"; yarım saniye sonra da bir sonraki cümleyi yazmak zorunda olduğunuz için bu kez onun telaşı başlıyor. Sonuçta bakacak olursanız şu an hiçbir kitabımın yüzünü görmek istemiyorum. Hatalarla dolular çünkü. Ben yazarım, diye dolaşamayacağım kadar gözüme batan hatalarla... Ben de ne yapıyorum, onlarla kafayı yememek için yeni bir hikaye anlatmaya başlıyorum. Artık yeni hikayeyi düşünmeye başlayayım da o hataları düşünmeye fırsatım kalmasın diyorum...
Çünkü hikaye anlatmanın sonsuz ihtimali var ve doğru ihtimali bulmak benim açımdan çok zor. Hatasız iş yapmak da bana sorarsan mümkün değil. O hatasız kitap yazmak rüyası öyle bir rüya ki onun uğruna ömrünü çürütebilirsin. Doksan dokuz cümleyi hatalı ama yüzüncüyü hatasız yazabilmenin verdiği tatmin hepsinden farklı gelir. O yüzden ben yazan bir adamım ve fakat hala bir yazar mıyım, orası bende de pek net değil!
Peki ya "süreklilik"... İnsan sürekli iyi bir şey yapamaz mı?
Bana kalırsa yapamaz ve elinden geliyorsa yapmamalıdır da zaten. Çünkü sanatın hangi disiplinine bakarsanız bakın, harika eserler çıkarmış biri de zaman zaman en alçakta yer alan eserler vermişlerdir. Çünkü burada ortaya çıkan fabrika çıkışı bir ürün yok... Ortaya çıkan, kişinin yaşamına göre değişiklikler gösterecektir, bence doğal olan da budur. Bir kalite kontrol düzeneği ve bir formülü olmadığı için, kişi kendine "Ben baştan başladım ve sona doğru sürekli yükselerek gideceğim..." diyemez.
Yazar için bakacak olursak tekrar dediğim gibi ben yazmayı yazarak öğreniyorum. Ve kitaplarla. Çünkü bir insanı insana anlatmaya çalışıyorum. Bu mümkün ve diğer her şey hazır, etkilemek için bekliyor. Tabi hayat bir yandan o kadar can sıkıcı ki, etkilenmeye hazır bekleyen algılar, gün geçtikçe kapanıyor. Sonra bir takım insanlardan bir takım yaşlarda şunları duyuyorsun... "
Ben artık roman okumuyorum!"
E, etkilenme eşiği o kadar daralmış ki, tamamen kapatmış kendini...
Peki tekrar kitaplarınıza dönecek olursak... Yazarların yaşadıklarından etkilendikleri söylenir, Kinyas ve Kayra'da örneğin... Bu durum sizin için de böyle mi gelişti? Çünkü kitapta Hakan Günday adında bir karakter de var...
Aslında Hakan Günday isminin kitapta olmasının iki sebebi var. Birincisi, yazdıklarımın bir metne döküldüğünü gördükten sonra aslında her şeyi orada görebileceğimizi düşündüm. Ve bunu kendime kanıtlamak için oraya bir Hakan Günday koydum. Orada nasıl duracak onu görebilmek için... Çünkü bu şuna benziyordu, önce kendini kırıp kendinle uğraşacaksın ki, sonra dünyaya çekiç sallayabilesin. Ama kendine vurabilmek o kadar kolay bir iş değil. Öyleyse olaya dahil olup, dışarıdan başka biriymiş gibi bakmayı seçtim, oraya Hakan Günday'ı koyunca, o bir karakter oldu ve ben ona vurabilmeye başladım.
Sonra zaman içinde şöyle düşünmeye başladım. Birbirimizi değerlendirirken sahip olduğumuz ön yargılarımız var. Yazarken görüyorum ki, birbirimizi boyla, kiloyla o kadar çok şeyle değerlendriyoruz ki, birilerini gerçekten görmeye fırsat kalmıyor. Ön yargı bir kez konuşmaya başladı mı, artık karşıdakini tahlil kabiliyeti sıfırlanıyor. Ben de diyorum ki; "Bir yer olsun kardeşim. Kimse kimseyi yargılayamasın." Ve başlıyorum yazmaya... Gerçekten de öyle... Orası bir hayaller ortamı çünkü. Orada kimse kimseyi yargılayamaz çünkü orada tek bir bilgi yoktur.
İkinci olarak da kitaba adımı yazmamın nedeni senin ilk aklına gelen şey... Sen şaşır, istedim. "
A bu kitabın içine kendini koymuş." diyebil istedim, ki bu baktığın zaman sanatın tüm özünü yansıtan bir şey. Hayal ve gerçek bir arada. Aslında orada olmaması gerektiğini bildiğin adam orada. Fakat orada ne yapıyor? İşte o noktada bunu da düşünmek gerekiyor. Çünkü bu kadar özgürlükten bahsedilen bir ortamda, oraya kanlı canlı görebildiğin birini koyduğun zaman, karşındaki ilgiyle bunun olabileceğini görecek. Ve diyecek ki anlatılanlar gerçekten de olabilir.
Orada özgürlük üzerine, hayatın herhangi bir dalı üzerine kimi fütursuzca kimi ayakları yere basan onlarca konudan bahsediliyor. Ve bu konular gerçek. O zaman bir anlığına bunun gerçekliğinden emin olamama halini hazmedemezsin. Ve orada canlı bir karakterin de var olduğunu görürsen, belki bunlar gerçekten yaşanmış zannedersin. Böyle işte... (
Gülüyor)
Beni pek çok kişi Az'la tanıdı, dediniz az önce... Sizce kişi bir yazarı, ilk yazdıklarından başlayarak sırasıyla mı okumalı, yoksa "Herhangi bir sırayla okumasına gerek yoktur" mu diyorsunuz?
Bu konuyla ilgili şu şöyledir, bu böyledir diyemem elbette ama düşüncelerimi söyleyeyim; eğer kitaplarla aran iyiyse, şöyle bir yolculuğa başlayabiliyorsun. Mesela Oğuz Atay'ın
Tutunamayanlar'ını okudun. Orada Robert Musil'in adını gördün ve gidip Robert Musil'in
Niteliksiz Adam'ını okudun. Oradan Schiller'e geçtin. Ve bu böyle gitti, gidiyor... Bu buluşma bana sorarsan en doğru buluşma. Böylesi bir buluşmada onu keşfetmenin keyfini çok daha iyi yaşıyorsun. O bilgiye ulaşmanın hazzı... Zaten iki türlü bilgi vardır. Ayağına gelen bilgiler, bir de senin ayağına gittiğin bilgiler... Ayağına gelenler zaten pek iştahını kabartmaz, genelde sana bir şeyler satmaya çalışıyordur. Ama senin ayağına gittiğin zaten en değerlisidir.
Bu seksek meselesinde aynı şey diğer sanatlarda da geçerlidir. Mesela Tom Waits in şarkısı Bukowski'den bahseder, sen de gider Bukowski okursun. Böyle atlaya zıplaya gitmek bence en keyiflisidir. Ama "
Bir yolculuğu bir yazardan baştan sona gideceğim." demek bence biraz riskli bir uğraştır. O da bir yolculuktur, fakat sen o yolculuktan keyif alarak başlamışken arada verilen bir mola senin için çok can sıkıcı bir mola olabilir. Çünkü her işin arada durakladığı mola yerleri vardır. Sonra tekrar harekete geçmek için arada vites düşürebilir ve tam sen hızdan keyif almaya başlamışken olay senin için tersine dönmeye başlayabilir. Sonra döner sorarsın yazara: "
Ulan bula bula burayı mı beğendin durmak için?" diye... Bu yüzden yolculuğa bir yazarla başlayıp onunla sonu getirmek, benim pek tercih ettiğim, çok yapabileceğim bir şey değil...
Kitabınız Az'ı sesli kitap olarak okudunuz...
Evet, çok zorlu bir süreçti benim için çünkü çok küçük bir kabinde okudum. (
Gülüyor) Kafamda kocaman bir kulaklık, sesim yankılanıyor, kabin çok sıcak derken bunu da atlattık. Bir yandan da çok ilginç bir deneyim çünkü kitabı okuyorsun, dışarıdan ekolu bir ses geliyor. Normal sesinle okuyamıyorsun, sesinde bir efekt var... Ve orada mesela şundan da emin oldum ki, düz yazı sesli okunmak için tasarlanmış bir şey değil. Bir şiiri bu şekilde okuyabilirsin, hatta bana kalırsa şiirler yüksek sesle okunmalıdır; ancak böyle bir şey kesinlikle düz yazı için uygun değil...
Diğer taraftan bu iş layıkıyla yapılırsa, kitap okuyamayan kişilerin de eserinizi duyacak olmaları da tabi çok etkileyici bir şey...
Korsan kitapla ilgili düşünceleriniz peki...
Şimdi öncelikle o kitabı yazan kişinin yeni kitaplar yazabilmesi, yaşayabilmesi için para kazanması gerekiyor ki biz onun bir sonraki işini görebilelim. Dolayısıyla bunun mutlaka sağlanması lazım. Bunun dışında sanatın herhangi bir alanına bedel ödemeden ulaşmak, normal hayatta bir bakkaldan ekmek çalmaktan daha az yargılanan bir durum. Bunun dışında o kişi bu kitaba ulaşmak istiyor, semtinde bir kütüphane yok. Erkan Oğur'un albümünü almak istiyor fakat bu albümü tedarik edebileceği bir mekân da yok... Öyleyse su yolunu çatlata çatlata da olsa buluyor.
Dolayısıyla tamamen mevcut aksaklıklardan kaynaklanan bir durum. Kalıcı mıdır, yoluna girecektir. Ama o kütüphaneler de orada açılmadığı sürece bu değişmez. Ve bu pek çok kişinin de işine gelmiyor, en azından şu an için... Çünkü o kişiler biliyor ki kitaba ulaşmak isteyene kütüphaneden bedava kitap almak temel bir haktır. Ondan bunun için para istenemez.
Konuşmanızın başında okuldan ayrılınca bir kahvehaneye geçip orada yazmaya başladığınızı söylediniz. Orada okey oynayan biri de olabilirdiniz. Neden yazmayı tercih ettiniz?
Benim için bir romanın gücü hep vardı. Ve hepsi Céline'le başladı.
Gecenin Sonuna Yolculuk, evde kütüphanede duruyordu. 14 yaşımdayken bir yaz vakti sıkıntıdan kendimi sağa sola atarken, kütüphaneden kitap alıayım da okuyayım, dedim, çektim bu geldi. Neden bilmiyorum. Muhtemelen adı hoşuma gitti çünkü hiçbir farkı yoktu diğer kitaplardan... Okumaya başladım ama yazılanları anladığım pek söylenemez. Tamamını anlayamadım. Sadece birden onun anlattığı ortamı gördüm, sokakta tek başına olmanın anlamını düşündüm ve anlattığı adamın adımlarını hayal ettim. Ve sonra kapattım kitabı.
Tekrar açtığımda 15 yaşındaydım. O zaman da daha başka şeyler anladım. Her seferinde yeni bir noktaya takılıyordum ve başından kalktığımda pek kendimde olmuyordum. Aslında baktığınız zaman bu hastalıklı bir ilişkiydi çünkü ben başka kitap okumuyordum o dönem. Şu an kitap okuma açığımı kapatıyorum mesela...
Hatta
Kinyas ve Kayra'ya
Gecenin Sonuna Yolculuk'tan cümleler kesip koydum. Hani Céline'in varisleri falan varsa dava açsınlar da tanışalım, diyerek. O kadar eminim yani kitabın Fransızca'ya basılacağından... (
Gülüyor)
O yüzden herhalde sadece yazıyla rahatlayabilirim diyerek geçtim o caddeyi. Yani okuldan çıkarken belki de içten içe hazırdı aslında kafamda yapacaklarım.
Kitaplarınız için Yeraltı Edebiyatı yakıştırması yapılıyor. Sizce siz bir Yeraltı Edebiyatı yazarı mısınız?
Bunu sadece kitap satıcılarının, birbirine benzer türlerde yazan kişileri aynı klasörde toplama çabası olarak görüyorum. Bence hatalı bir durum çünkü tamamen aynı şeyleri, aynı üslupla, aynı cümlelerle yazmadığın takdirde bir kitabın belli bir klasöre mensup olması düşünülemez. Bu biraz da yazarlara yapılan bir saygısızlıktır. İsteyerek ya da istemeyerek ortada bir saygısızlık vardır. Bana sorarsanız her yazarın kendi edebiyatı vardır; Yahya Kemal Edebiyatı vardır ya da Oğuz Atay Edebiyatı vardır... Kalkıp Oğuz Atay'a yeraltı edebiyatı diyemezsiniz.
İkinci tarafından bakınca akademik bir açıdan bakalım. Orada da akımlar vardır ama akımlar içinde "Yeraltı" diye bir şey yok. Ana akım sektörü var, bir de ana akım yapmayanların bulunduğu kitaplar var. İşte onu da bir sektörün altında toplamak, bir pazarlama mantığıdır. Ayrıca işin bir de şöyle bir ilginç yanı vardır ki, 100 sene sonra işler öyle bir değişir ki, bugün "Yeraltı Edebiyatı" dediğin bir romanı 100 sene sonra "Kişisel Gelişim" kitaplarının arasında bulabilirsin. Onun için herhangi bir üst başlık olmadan kitapları kendi hallerinde alıp okumak gerekir. Belki o zaman hiçbir ön yargısı olmadan kitaba dalabilir.
Kitaplarınızın akışı biraz birbirinin devamını andırıyor. Böyle bir şey var mı yoksa bu kendi kuruntumuz mu?
"
Eğer kişi temelleri kendisinden önce atılmış olan maddi manevi tüm kurum ve kuruluşları reddeder ve bu reddedişi açıklayarak buna uygun davranırsa ne olur?" İlk kitabın sorusu buydu.
İkinci kitabın sorusu, "
Böyle biri aşık olursa ne olur?"du.
Ve üçüncü kitapta soru şuydu: "
Böyle biri bu düşüncesinin hükmünde davranmaya cesaret edemezse ne olur?"
Dolayısıyla ilk üç kitap birbirine bu açılarından bağlıdır. Ama sonrakilerde birbirine bağlı olma diye bir şey yoktur. En azından kasıtlı olarak böyle bir şey yoktu. Ama yıllar sonra anlıyorum ki, aslında hepsinin farklı dönemime tanıklık ettikleri için en temelde birbirleriyle sağlam bir bağlantıları var.
Ziyan, "Şu an donarak ölmekte olan Mehmetçik'lerimize kucak dolusu sevgiler..." gibi bir kapanış cümlesiyle son buluyor. Bu cümleyi yazarken düşünceleriniz neydi?
Kitabın başlarında, yanılmıyorsam 14. ya da 15. sayfasında bir bölüm vardır. Bu arada şimdiden özür dilerim, birazdan küfredeceğim çünkü orada öyle yazıyor. Diyor ki o bölümde: "
Biz, erler, donarız bilmemne yaparız...Çok mutsuzuz... Ve özellikle televizyonda herhangi bir programda "...Ve şimdi buradan askerlik yapmakta olan Mehmetçik'lerimize kucak dolusu sevgiler..." diyen her insan evladının anasını sikmek için esas duruşta bekleriz."
Kitaptaki son cümlenin gelişi bu bahsettiğim bölümden gelir. Bu o sözde alakadar tavırla dalga geçmek için oraya konmuştur, çünkü bu lafı söyleyen adam aslında alay eder. Yani bu bir laf mıdır? Böyle bir laf olabilir mi? Oradaki asker onun umrunda değildir, öyleyse burada geriye tek bir seçenek kalıyor: Alay ediyorlar onlarla. O yüzden ben de sonuna böyle bir şey koymaya karar verdim.
Belki bir hatam şu olabilir. Bu cümleyi kitabın bu kadar başlarında kurduktan sonra, araya o kadar şey koyarak bu konuyu soğutmasaydım, cümle yanlış anlaşılmayacaktı. Çünkü şu an nasıl anlaşıldığını anlayabiliyorum. Sanki tüm kitap boyunca Zorunlu Askerlik Yasası'na karşı geliyormuşum da, kitabın sonunda herkesin ağzına bir parmak bal çalmaya çalışıyormuşum gibi anlaşılıyor. Evet, sanırım dediğim gibi tek hata, samimi görünen ancak samimiyetle uzaktan yakından alakası olmayan bu alay cümlesinin aslında ne kadar sinir bozucu olduğunu birkaç yerde daha vurgulamamam olmuştur.
Teşekkür ederiz Hakan Bey...
Ben teşekkür ederim. Yine görüşmek üzere...
---------
Bu notlar, Galatasaray Üniversitesi Sosyal Farkındalık Kulübü'nün 7 Mayıs 2012 tarihinde yapmış olduğu Hakan Günday Söyleşisi'nin deşifresidir. Üzerinden altı ay geçmiş olsa da, geç kalmış bu notları paylaşmak mutluluk verici... Emeği geçenlere binlerce teşekkür!
.jpg)
